مطلب زیست محیطی

صنعت ، محیط زیست و توسعة پایدار ‌

صنعت و اثرات آن بر محیط زیست

هدف صنعت، بهره برداری از منابع برای توسعه یعنی کسب درآمد بیشتر و تأمین رفاه اجتماعی برای همگان است. آشکار است که هر فرایند صنعتی، به‌علت مصرف انبوه مواد اولیه، آب و انرژی ، پسماندهایی را به صورت گاز ، ذرات، جامد یا مایع به محیط‌زیست تحمیل می‌نماید. تخلیة هر یک از این ترکیبات در محیط‌زیست – هوا ، آب و خاک - چنانچه فراتر از حد تعیین شده یا استاندارد باشد می‌تواند سلامت محیط و بهداشت عمومی را به مخاطره بیندازد. در آن صورت بخش قابل توجهی از درآمدی که از فعالیتهای صنعتی به‌دست می‌آید - بصورت مستقیم یا غیرمستقیم ـ  باید صرف پاکسازی محیط از آلودگیها و نیز درمان بیماریهای محیطی و بهبود شرایط بهداشتی شود که با اهداف توسعه مغایرت دارد.

الزامات قانونی

از این رو طی دهه‌های گذشته و به‌دنبال بروز برخی مشکلات زیست‌محیطی ناشی از زندگی صنعتی و ماشینی که موضوع محیط زیست را به صورت جدی مطرح ساخته و برای نخستین بار رهبران و سران کشورهای جهان را در شهر استکهلم (‌پایتخت سوئد) در سال 1972 گرد آورد قوانین ، مقررات و استانداردهای متعددی در سطوح جهانی ، منطقه‌ای و ملی برای حفاظت از محیط‌زیست وضع و به‌مورد اجرا گذارده شده است. هدف اصلی وضع قوانین و مقررات مربوط به الزام صاحبان فعالیتهای مختلف به کنترل آلاینده‌ها نیز حفاظت از منابع و سرمایه‌هایی است که سود آن همة‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ افراد را شامل می‌گردد.

البته تعدادی از قوانین اولیة زیست‌محیطی، مبتنی بر کنترل آلاینده‌های موجود و یا خودداری از فعالیتهایی بود که شیوه یا راهکارهای مشخصی برای کنترل آلاینده‌های آنها وجود نداشت، در صورتی که امروزه با پیشرفت‌های شگرفی که در علوم و فناوری حاصل گردیده خوشبختانه کنترل فرایندهای صنعتی و کاهش میزان پسماندها بیش از گذشته امکان پذیر گردیده است.

کنترل آلاینده‌ها و کاهش پسماندها البته مستلزم صرف هزینه‌هایی است که باید از سوی تولیدکنندگان تأمین و پرداخت گردد. برخی صاحبان یا مدیران صنایع ، تحت تأثیر پندارهای پیشین ـ که منابع را بی‌پایان و آسیب‌ناپذیر می‌دانست ـ هزینه‌های مربوط به کنترل آلاینده‌های حاصل از فعالیت خود را هزینه‌هایی غیرضروری، اضافی، از دست رفته و تحمیلی می‌دانند حال آن که این کار ، از جنبه‌های مختلف ـ اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی ـ اقدامی مؤثر در راستای جلوگیری از هدررفت منابع طبیعی و سرمایه‌های مادی است. ضمن این که چنین هزینه‌هایی، در تعدادی از فعالیتهای صنعتی، قابل برگشت می‌باشد.

نشانه‌های امید

امروزه اما، افزون بر قوانین و مقررات موجود و مرتبط، موضوع محیط‌زیست و حفاظت آن در برابر انواع آلاینده‌ها، مورد توجه فزایندة بخش صنعت نیز قرار گرفته است. شاید مهمترین نشانة این حرکت در کشور ما را بتوان لحاظ کردن مهمترین مسائل زیست محیطی در اولویتهای نخست وزارت صنعت، معدن و تجارت دانست. این وزارتخانه به عنوان مهمترین دستگاه دولتی تصمیم‌گیر و اثرگذار در بخش صنعت، حتی دفتر مستقلی با عنوان « محیط‌زیست » را بمنظور تحقق اولویتهای مورد نظر و همچنین پیگیری مسائل زیست‌محیطی مربوط به صنعت ایجاد کرده است. برای نمونه تعدادی از مهمترین اولویت های وزارت مزبور عبارتند از :

ـ توسعة تکنولوژی های سازگار با محیطزیست

ـ توسعة تکنولوژی های بازیافت مواد زاید صنعتی

ـ بهینه ساری راههای جایگزینی انرژی در صنایع موجود

ـ تقویت قطبها و شهرکهای صنعتی با هدف کنترل منابع آلاینده

ـ بهینه سازی مصرف آب در صنایع

ـ کسب دانش فنی طراحی و ساخت تجهیزات کنترل آلودگیها

تعداد قابل توجهی از واحدهای صنعتی کشور در بیش از سیصد شهرک صنعتی فعالیت دارند. سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران هم به عنوان مسئول ایجاد و توسعه شهرک‌های صنعتی در کشور که با حداکثر توان خود در صدد توسعة هر چه بیشتر صنعت از طریق ساخت شهرکهای صنعتی جدید و توسعة شهرکهای صنعتی موجود می‌باشد، هدف گذاری خود را بر مبنای دستیابی به توسعة پایدار و همه‌جانبه بوده قرار داده و در برنامه‌های خود اعلام نموده که بدون حفظ محیط‌زیست، توسعة صنعتی ، توسعه تک‌بُعدی و ناپایدار خواهد بود. به همین جهت، سیاستهای کلی این سازمان در راستای دستیابی به توسعه پایدار عبارتند از :

- مکان‌یابی شهرکهای صنعتی با توجّه به ملاحظات زیست‌محیطی

- انجام ارزیابی زیست‌محیطی قبل از احداث شهرک‌های صنعتی بالاتر از 100 هکتار

- استقرار و بهره‌برداری از سیستم‌های مدیریت زیست‌محیطی و تولید پاکتر

- تصفیه و استفاده مجدّد از فاضلاب واحدهای صنعتی مستقر در شهرک‌های صنعتی

- پالایش و کنترل آلودگی هوا در شهرکهای صنعتی تا حدّ استانداردهای زیست‌محیطی

- ایجاد سیستم‌های مدیریت مواد زائد و بازیافت

- توسعه فضای سبز در داخل و اطراف شهرکهای صنعتی تا دستیابی به حدّ قابل قبول

مهمتر اینکه طی سالهای اخیر در برخی صنایع بزرگ، تمام یا بخشی از مسؤلیت پیگیری مسائل زیست‌محیطی صنعت بر عهدة واحدی با عنوان « بهداشت ، ایمنی و محیط‌زیست » و یا دفتر محیط‌زیست گذاشته شده است.

 ساز و کارهای تشویقی

از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست یعنی اصلی ترین سازمان مسئول پیگیری مسائل و مشکلات زیست محیطی کشور نیز، بویژه طی سالهای اخیر،  برنامه‌ها و ساز و کارهای تشویقی و تنبیهی متعددی را با هدف سازگار کردن فعالیتهای صنعتی با موضوع حفاظت محیط‌زیست به مرحلة اجرا در آمده که از مهمترین آنها، یکی طرح پایش مستمر فعالیتها و اقدامات زیست‌محیطی واحدهای صنعتی و خدماتی ( هر سال چهار نوبت )، و دیگری، طرح بررسی و انتخاب سالانة تعدادی از واحدهای صنعتی به عنوان « صنعت سبز» است.

برای نمونه، طی سالهای اخیر از سوی بخش صنعت در استان اصفهان توجه زیادی به موضوع کنترل آلاینده‌ها و حفظ محیط‌زیست گردیده و مبالغ چشمگیری نیز در این زمینه هزینه شده تا فعالیتهای صنعتی بیش از پیش با موضوع محیط‌زیست سازگار شود. تعدادی ازواحدهای صنعتی در این راستا چنان گام برداشته‌اند که موفق به کسب عنوان« صنعت سبز » یا « صنعت برگزیدة سبز » شده‌اند.

 واحدهای چنین، از طریق صرفه‌جویی در مصرف منابع ( آب ، مواد اولیه ، انرژی )، کنترل آلاینده‌ها، تصفیة کامل فاضلابها ، دفع اصولی پسماندها و اجرای برنامه‌های مشابه موفق به دریافت گواهینامة صنعت سبز از سازمان حفاظت محیط زیست گردیده اند. تعدادی از این واحدهای صنعتی عبارتند از : هواپیماسازی ایران (هسا)، پلی‌اکریل ایران، سپاهان باتری، صنایع مهمات‌سازی اصفهان، شیر پاستوریزة کاشان، صنایع غذایی آیدا، سیمان اصفهان ، سیمان سپاهان، صنایع هفتم تیر، نشاستة آردینه، شرکت گاز استان، شرکت تولید مواد اولیه الیاف مصنوعی (دی-‌ام-‌تی) ، کارخانه قند نقش جهان، صنایع چینی زرین ایران، گلتاش، فولاد آلیاژی و ایران ذوب.  

همانگونه که ملاحظه می شود شماری از این واحدها جزو صنایع بزرگ با امکان آلودگی بسیار و زیانبار بوده‌اند که مدیریت آنها با درک شرایط کنونی، بهره‌گیری از امکانات موجود، توجه خاص به موضوع کنترل و کاهش آلاینده‌ها و دستیابی به استانداردهای موجود، موفق به رفع مشکلات زیست‌محیطی و کسب عنوان صنعت سبز یا صنعت پاک شده‌اند.

استان اصفهان در شمار مناطقی از کشور قرار دارد که تقریبا در همة زمینه ها پیشتاز بوده است. هم اکنون تعداد زیادی از صنایع بزرگ ، قدیمی و آلایندة محیط زیست در این استان فعالیت دارند که منافع آنها به خزانة دولت واریز گردیده و یا مستقیما در مناطقی بجز اصفهان هزینه می شود اما آلودگی و مزاحمت‌های آنها به محیط و مردم این سامان تحمیل می شود.

همانگونه که پیش از این اشاره شد امروزه و با گذشت زمان کنترل آلاینده‌ها و غلبه بر مشکلات زیست‌محیطی،  همانند گذشته، ناممکن نیست.

فواید کنترل آلودگی 

          مطالعات انجام شده در 500 واحد صنعتی ( قدیمی و جدید با فناوریهای برتر) نشان داده که پیشگیری از آلودگی می‌تواند منافع متعددی برای این واحدها داشته باشد. از جملة این منافع به موارد زیر می‌توان اشاره نمود :

 ـ صرفه جویی در تهیة مواد اولیه

ـ صرفه‌جویی در هزینه‌های مصرف انرژی

ـ صرفه‌جویی در هزینه‌های مربوط به تخلیة پسماندها

ـ کاهش هزینه‌های مربوط به پاکسازی و دفع پسماندها

ـ کاهش گرفتاریهای مرسوم

ـ کاهش هزینه‌های بهره‌وری و نگهداری سیستم

ـ کاهش هزینه‌های مربوط به مخاطراتی که نیروی انسانی و محیط کار را تهدید می‌کند

ـ کاهش هزینه‌های مربوط به بیمه

ـ افزایش کیفیت محصول

صنعت، صنعت سازگار با محیط‌زیست

با توجه به نقش انکارناشدنی صنعت در پیشرفت جوامع، خاطر نشان می‌سازد که دستیابی به توسعة پایدار ممکن نخواهد بود جز این که فعالیتهای صنعتی در هر مقیاس ( جهانی، منطقه‌ای، ملی و محلی ) با محیط زیست سازگار گردند. منظور از صنعت سازگار با محیط زیست صنعتی است که :

- در محل مناسب استقرار یابد.

- از مواد اولیة مرغوب با تولید حداقل پسماند استفاده نماید

- از انرژی پاک و کنترل آلاینده های هوا استفاده نماید

- حداقل آب را استفاده کرده،  فاضلابهای تولیدی را نیز تصفیه و بازیافت کند

- قوانین و استانداردها را رعایت کند

- عموم کارکنان در خصوص ضرورت توجه به موضوع محیط‌زیست آموزش دیده باشند.

خطوط راهنما کدام‌اند؟

در پایان، بی‌مناسبت نیست تعدادی از خطوط راهنمای اصلی برای فرایندهای صنعتی پایدار معرفی می شوند:

ـ استفاده از فناوریهای بدون پسماند یا با پسماند کم

ـ افزایش عمر محصولات

ـ تولید محصولات به روز

ـ بازیافت و استفاده مجدد از مواد

ـ استفاده از ترکیبهای سمی فقط در شرایط ناگزیر و غیرقابل جایگزین

ـ توجه به مدیریت تلفیقی پسماندها

مطلب زیست محیطی

صنعت ، محیط زیست و توسعة پایدار ‌

صنعت و اثرات آن بر محیط زیست

هدف صنعت، بهره برداری از منابع برای توسعه یعنی کسب درآمد بیشتر و تأمین رفاه اجتماعی برای همگان است. آشکار است که هر فرایند صنعتی، به‌علت مصرف انبوه مواد اولیه، آب و انرژی ، پسماندهایی را به صورت گاز ، ذرات، جامد یا مایع به محیط‌زیست تحمیل می‌نماید. تخلیة هر یک از این ترکیبات در محیط‌زیست – هوا ، آب و خاک - چنانچه فراتر از حد تعیین شده یا استاندارد باشد می‌تواند سلامت محیط و بهداشت عمومی را به مخاطره بیندازد. در آن صورت بخش قابل توجهی از درآمدی که از فعالیتهای صنعتی به‌دست می‌آید - بصورت مستقیم یا غیرمستقیم ـ  باید صرف پاکسازی محیط از آلودگیها و نیز درمان بیماریهای محیطی و بهبود شرایط بهداشتی شود که با اهداف توسعه مغایرت دارد.

الزامات قانونی

از این رو طی دهه‌های گذشته و به‌دنبال بروز برخی مشکلات زیست‌محیطی ناشی از زندگی صنعتی و ماشینی که موضوع محیط زیست را به صورت جدی مطرح ساخته و برای نخستین بار رهبران و سران کشورهای جهان را در شهر استکهلم (‌پایتخت سوئد) در سال 1972 گرد آورد قوانین ، مقررات و استانداردهای متعددی در سطوح جهانی ، منطقه‌ای و ملی برای حفاظت از محیط‌زیست وضع و به‌مورد اجرا گذارده شده است. هدف اصلی وضع قوانین و مقررات مربوط به الزام صاحبان فعالیتهای مختلف به کنترل آلاینده‌ها نیز حفاظت از منابع و سرمایه‌هایی است که سود آن همة‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ افراد را شامل می‌گردد.

البته تعدادی از قوانین اولیة زیست‌محیطی، مبتنی بر کنترل آلاینده‌های موجود و یا خودداری از فعالیتهایی بود که شیوه یا راهکارهای مشخصی برای کنترل آلاینده‌های آنها وجود نداشت، در صورتی که امروزه با پیشرفت‌های شگرفی که در علوم و فناوری حاصل گردیده خوشبختانه کنترل فرایندهای صنعتی و کاهش میزان پسماندها بیش از گذشته امکان پذیر گردیده است.

کنترل آلاینده‌ها و کاهش پسماندها البته مستلزم صرف هزینه‌هایی است که باید از سوی تولیدکنندگان تأمین و پرداخت گردد. برخی صاحبان یا مدیران صنایع ، تحت تأثیر پندارهای پیشین ـ که منابع را بی‌پایان و آسیب‌ناپذیر می‌دانست ـ هزینه‌های مربوط به کنترل آلاینده‌های حاصل از فعالیت خود را هزینه‌هایی غیرضروری، اضافی، از دست رفته و تحمیلی می‌دانند حال آن که این کار ، از جنبه‌های مختلف ـ اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی ـ اقدامی مؤثر در راستای جلوگیری از هدررفت منابع طبیعی و سرمایه‌های مادی است. ضمن این که چنین هزینه‌هایی، در تعدادی از فعالیتهای صنعتی، قابل برگشت می‌باشد.

نشانه‌های امید

امروزه اما، افزون بر قوانین و مقررات موجود و مرتبط، موضوع محیط‌زیست و حفاظت آن در برابر انواع آلاینده‌ها، مورد توجه فزایندة بخش صنعت نیز قرار گرفته است. شاید مهمترین نشانة این حرکت در کشور ما را بتوان لحاظ کردن مهمترین مسائل زیست محیطی در اولویتهای نخست وزارت صنعت، معدن و تجارت دانست. این وزارتخانه به عنوان مهمترین دستگاه دولتی تصمیم‌گیر و اثرگذار در بخش صنعت، حتی دفتر مستقلی با عنوان « محیط‌زیست » را بمنظور تحقق اولویتهای مورد نظر و همچنین پیگیری مسائل زیست‌محیطی مربوط به صنعت ایجاد کرده است. برای نمونه تعدادی از مهمترین اولویت های وزارت مزبور عبارتند از :

ـ توسعة تکنولوژی های سازگار با محیطزیست

ـ توسعة تکنولوژی های بازیافت مواد زاید صنعتی

ـ بهینه ساری راههای جایگزینی انرژی در صنایع موجود

ـ تقویت قطبها و شهرکهای صنعتی با هدف کنترل منابع آلاینده

ـ بهینه سازی مصرف آب در صنایع

ـ کسب دانش فنی طراحی و ساخت تجهیزات کنترل آلودگیها

تعداد قابل توجهی از واحدهای صنعتی کشور در بیش از سیصد شهرک صنعتی فعالیت دارند. سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران هم به عنوان مسئول ایجاد و توسعه شهرک‌های صنعتی در کشور که با حداکثر توان خود در صدد توسعة هر چه بیشتر صنعت از طریق ساخت شهرکهای صنعتی جدید و توسعة شهرکهای صنعتی موجود می‌باشد، هدف گذاری خود را بر مبنای دستیابی به توسعة پایدار و همه‌جانبه بوده قرار داده و در برنامه‌های خود اعلام نموده که بدون حفظ محیط‌زیست، توسعة صنعتی ، توسعه تک‌بُعدی و ناپایدار خواهد بود. به همین جهت، سیاستهای کلی این سازمان در راستای دستیابی به توسعه پایدار عبارتند از :

- مکان‌یابی شهرکهای صنعتی با توجّه به ملاحظات زیست‌محیطی

- انجام ارزیابی زیست‌محیطی قبل از احداث شهرک‌های صنعتی بالاتر از 100 هکتار

- استقرار و بهره‌برداری از سیستم‌های مدیریت زیست‌محیطی و تولید پاکتر

- تصفیه و استفاده مجدّد از فاضلاب واحدهای صنعتی مستقر در شهرک‌های صنعتی

- پالایش و کنترل آلودگی هوا در شهرکهای صنعتی تا حدّ استانداردهای زیست‌محیطی

- ایجاد سیستم‌های مدیریت مواد زائد و بازیافت

- توسعه فضای سبز در داخل و اطراف شهرکهای صنعتی تا دستیابی به حدّ قابل قبول

مهمتر اینکه طی سالهای اخیر در برخی صنایع بزرگ، تمام یا بخشی از مسؤلیت پیگیری مسائل زیست‌محیطی صنعت بر عهدة واحدی با عنوان « بهداشت ، ایمنی و محیط‌زیست » و یا دفتر محیط‌زیست گذاشته شده است.

 ساز و کارهای تشویقی

از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست یعنی اصلی ترین سازمان مسئول پیگیری مسائل و مشکلات زیست محیطی کشور نیز، بویژه طی سالهای اخیر،  برنامه‌ها و ساز و کارهای تشویقی و تنبیهی متعددی را با هدف سازگار کردن فعالیتهای صنعتی با موضوع حفاظت محیط‌زیست به مرحلة اجرا در آمده که از مهمترین آنها، یکی طرح پایش مستمر فعالیتها و اقدامات زیست‌محیطی واحدهای صنعتی و خدماتی ( هر سال چهار نوبت )، و دیگری، طرح بررسی و انتخاب سالانة تعدادی از واحدهای صنعتی به عنوان « صنعت سبز» است.

برای نمونه، طی سالهای اخیر از سوی بخش صنعت در استان اصفهان توجه زیادی به موضوع کنترل آلاینده‌ها و حفظ محیط‌زیست گردیده و مبالغ چشمگیری نیز در این زمینه هزینه شده تا فعالیتهای صنعتی بیش از پیش با موضوع محیط‌زیست سازگار شود. تعدادی ازواحدهای صنعتی در این راستا چنان گام برداشته‌اند که موفق به کسب عنوان« صنعت سبز » یا « صنعت برگزیدة سبز » شده‌اند.

 واحدهای چنین، از طریق صرفه‌جویی در مصرف منابع ( آب ، مواد اولیه ، انرژی )، کنترل آلاینده‌ها، تصفیة کامل فاضلابها ، دفع اصولی پسماندها و اجرای برنامه‌های مشابه موفق به دریافت گواهینامة صنعت سبز از سازمان حفاظت محیط زیست گردیده اند. تعدادی از این واحدهای صنعتی عبارتند از : هواپیماسازی ایران (هسا)، پلی‌اکریل ایران، سپاهان باتری، صنایع مهمات‌سازی اصفهان، شیر پاستوریزة کاشان، صنایع غذایی آیدا، سیمان اصفهان ، سیمان سپاهان، صنایع هفتم تیر، نشاستة آردینه، شرکت گاز استان، شرکت تولید مواد اولیه الیاف مصنوعی (دی-‌ام-‌تی) ، کارخانه قند نقش جهان، صنایع چینی زرین ایران، گلتاش، فولاد آلیاژی و ایران ذوب.  

همانگونه که ملاحظه می شود شماری از این واحدها جزو صنایع بزرگ با امکان آلودگی بسیار و زیانبار بوده‌اند که مدیریت آنها با درک شرایط کنونی، بهره‌گیری از امکانات موجود، توجه خاص به موضوع کنترل و کاهش آلاینده‌ها و دستیابی به استانداردهای موجود، موفق به رفع مشکلات زیست‌محیطی و کسب عنوان صنعت سبز یا صنعت پاک شده‌اند.

استان اصفهان در شمار مناطقی از کشور قرار دارد که تقریبا در همة زمینه ها پیشتاز بوده است. هم اکنون تعداد زیادی از صنایع بزرگ ، قدیمی و آلایندة محیط زیست در این استان فعالیت دارند که منافع آنها به خزانة دولت واریز گردیده و یا مستقیما در مناطقی بجز اصفهان هزینه می شود اما آلودگی و مزاحمت‌های آنها به محیط و مردم این سامان تحمیل می شود.

همانگونه که پیش از این اشاره شد امروزه و با گذشت زمان کنترل آلاینده‌ها و غلبه بر مشکلات زیست‌محیطی،  همانند گذشته، ناممکن نیست.

فواید کنترل آلودگی 

         مطالعات انجام شده در 500 واحد صنعتی ( قدیمی و جدید با فناوریهای برتر) نشان داده که پیشگیری از آلودگی می‌تواند منافع متعددی برای این واحدها داشته باشد. از جملة این منافع به موارد زیر می‌توان اشاره نمود :

 ـ صرفه جویی در تهیة مواد اولیه

ـ صرفه‌جویی در هزینه‌های مصرف انرژی

ـ صرفه‌جویی در هزینه‌های مربوط به تخلیة پسماندها

ـ کاهش هزینه‌های مربوط به پاکسازی و دفع پسماندها

ـ کاهش گرفتاریهای مرسوم

ـ کاهش هزینه‌های بهره‌وری و نگهداری سیستم

ـ کاهش هزینه‌های مربوط به مخاطراتی که نیروی انسانی و محیط کار را تهدید می‌کند

ـ کاهش هزینه‌های مربوط به بیمه

ـ افزایش کیفیت محصول( از مراقبت از زمین صفحه 102 )

صنعت، صنعت سازگار با محیط‌زیست

با توجه به نقش انکارناشدنی صنعت در پیشرفت جوامع، خاطر نشان می‌سازد که دستیابی به توسعة پایدار ممکن نخواهد بود جز این که فعالیتهای صنعتی در هر مقیاس ( جهانی، منطقه‌ای، ملی و محلی ) با محیط زیست سازگار گردند. منظور از صنعت سازگار با محیط زیست صنعتی است که :

- در محل مناسب استقرار یابد.

- از مواد اولیة مرغوب با تولید حداقل پسماند استفاده نماید

- از انرژی پاک و کنترل آلاینده های هوا استفاده نماید

- حداقل آب را استفاده کرده،  فاضلابهای تولیدی را نیز تصفیه و بازیافت کند

- قوانین و استانداردها را رعایت کند

- عموم کارکنان در خصوص ضرورت توجه به موضوع محیط‌زیست آموزش دیده باشند.

خطوط راهنما کدام‌اند؟

در پایان، بی‌مناسبت نیست تعدادی از خطوط راهنمای اصلی برای فرایندهای صنعتی پایدار معرفی می شوند:

ـ استفاده از فناوریهای بدون پسماند یا با پسماند کم

ـ افزایش عمر محصولات

ـ تولید محصولات به روز

ـ بازیافت و استفاده مجدد از مواد

ـ استفاده از ترکیبهای سمی فقط در شرایط ناگزیر و غیرقابل جایگزین

ـ توجه به مدیریت تلفیقی پسماندها