مقاله

کودکان و محیط زیست

کودکان

در خط مقدم رویارویی

با ناهنجاریهای  زیست‌محیطی

برگردان : محمود سلطانی

            شرایط زیست‌محیطی زیانبار برای انسان، به دو صورت « زیانهای زیست‌محیطی »  و « خطرهای زیست‌محیطی » تعبیر می‌شوند که عواملی مانند کیفیت هوا ، کیفیت آب و آلاینده‌های ویژه را در بر می‌گیرد . زیانهای زیست‌محیطی به عادتها و شیوة زندگی یعنی کشیدن سیگار ، بدغذایی و بی‌تجربگی مربوط می‌شوند . حتی مصرف نادرست یا خودسرانة دارو نیز می‌تواند یک زیان زیست‌محیطی بشمار آید.

زیانهای بهـداشتی ناشی از آلـودگی محیط‌زیست را می‌توان به دو دسـتة زیانهای « سنتی » و زیانهای « امروزین » تقسیم‌بندی کرد . دستة نخست ، بطور کلی از توسعه‌نیافتگی ناشی می‌شوند حال آن که زیانهای دستة دوم از الگوهای ناپایدار توسعه متوجه انسان می‌گردند .

زیانهای سنتی بهداشت محیط ، عامل اصلی بیماریهای هستند که در آینده متوجه بخش قابل‌توجهی از جمعیت جهان خواهد شد و معمولاٌ ریشه در فقر و محرومیتهای اجتماعی دارند . اینها عبارتند از :

ـ آبهای آلوده به مواد زیستی

ـ فقر بهداشتی

ـ دود سیگار

ـ بیماریهای فراگیر ( مانند مالاریا )

ـ بهداشتی‌نبودن مواد خوراکی

ـ و دفع غیربهداشتی زباله

زیانهای امروزین بهداشت محیط ، تقریباً به‌شیوه‌های ناپایدار تولید و مصرف مربوط می‌شوند که عبارتند از :

ـ آلودگی هوا

ـ آلودگی آب و خاک

ـ استفادة نادرست از ترکیبهای شیمیایی

ـ مدیرت نامناسب دفع پسمانده‌های خطرناک

ـ تغییرات اقلیمی

ـ تهی شدن لایة ازن

ـ بارانهای اسیدی ناشی از مصرف سوختهای سنگواره‌ای

البته در کشورهای خیلی پیشرفتة صنعتی ، زیانهای زیست‌محیطی دستة دوم معمولاٌ زیانهای دستة اول ( سنتی ) را نیز در بر می‌گیرند .

کیفیت محیط‌زیست کودکان ، شرایط زیستی نخستین سالهای زندگی و حتی فرایند پرورش جسمی و روانی آنان تحت تأثیر کامل رفتار پدر و مادر و دیگر اعضای خانواده است . نزدیک به 40 درصد از مرگ و میر کودکان زیر 5 سال به بیماریهای تنفسی ، اسهال و مالاریا مربوط می‌شود که عامل بروز آنها ، مشکلات زیست‌محیطی است . بطور کلی عامل اصلی بروز 23 درصد از بیماریها در جهان به شرایط زیست‌محیطی مربوط می‌شود . 4/16 درصد از بیماریهای همه‌گیر ناشی از عوامل زیست‌محیطی ، متوجه کودکان زیر 15 سال است .

این دسـته از بیمـاریهای زیست‌محیطی کودکان کـه به کمک شاخصی به نام  Disability- Adjusted Life Years یا  سالهای زندگی معادل ناتوانی با مفهوم سالهای عمر از دست رفته بعلت ناتوانی و با عنوان اختصاری دالی ( DALY  ) سنجیده می‌شود ، بیان کنندة این واقعیت است که دو سوم میزان ابتلا به بیماریهای ناشی از دالی ، ریشه در مشکلات زیست‌محیطی دارند . بنابراین ، اقدامات مربوط به کاهش پیامدهای زیستی مستلزم توجه ویژه و کافی به بهداشت کودکان است .

مهمترین مشکلات زیست‌محیطی کـودکان

علت اصلی بیماری و سوء تغذیة کودکان در جوامع در حال توسعه ناشی از فقر فزاینده و گسترده‌ای است که در این جوامع جریان دارد . این پدیده ، همچنین عامل اصلی تخریب منابع طبیعی و محیط‌زیست در این جوامع است . در جوامع صنعتی ، فقر در مقیاس بسیار کوچک ، آنهم در مراکز شهری و البته با نتایجی همانند کشورهای در حال توسعه بروز می‌کند .

امروزه و در شرایطی که گردش مالی اقتصاد جهان بیش از 30 تریلیون دلار است ،  2/1 میلیارد نفر از ساکنان زمین ـ که نیمی از آنان را کودکان تشکیل می‌دهند ـ برای زندگی و بقای خود سهمی کمتر از یک دلار در روز داشته و شرایط بسیار دشواری را تحمل می‌کنند .  حتی در داراترین کشورهای جهان هم ، از هر 6 کودک ، یکی در زیر خط فقر بسر می‌برد .

برای نمونه ، منابع طبیعی در مناطقی که از نظر بوم‌شناختی حساس هستند ـ مانند مناطق خشک و نیمه‌بیابانی ، نواحی پست و سیل‌گیر، زمینهای کوهستانی ، محله‌های کثیف و شلوغ در شهرها و همچنین آلونکهای محل زندگی پناهندگان ـ بسیار محدود و شرایط زیست‌محیطی در این مناطق بسیار سخت است . در این مناطق ، که معمولاٌ محل زندگی گروههای فقیر جامعه است ، گرفتاریهای مربوط به بیماریهای محیطی نیز در بیشترین میزان قرار دارد .

فقر ، کودکان را از حق پرورش تواناییهای بالقوة خود محروم می‌سازد . دوران کودکی ، دوران رشد و پرورش فزایندة انسان از نظر جسمی ، روانی و احساسی است . این دوران ، در عین حال ، دورانی است آسیب‌پذیر در برابر خطرهای زیست‌محیطی که می‌تواند منجر به بیماری ، بروز مشکلات جسمی یا روانی شدید و حتی مرگ شود . فقر ، پدیده‌ای است که بهداشت و پرورش کودکان را در معرض این نوع خطرها قرار می‌دهد .

از سال 1980 تاکنون ، هم شکاف بین داراترین و فقیرترین جوامع جهان و هم نابرابریهای موجود در ملتها ، همواره بیشتر و بیشتر شده است . تنش‌های موجود در داخل کشورها نیز به قوت خود باقی است .

بخش عمده‌ای از منابع طبیعی جهان ـ هم در مقیاس جهانی و هم در سطح بسیاری از کشورها ـ توسط تعداد کمی از مردم به مصرف می‌رسد . مصرف بیش از اندازه ـ هم از نظر مقدار و هم از نظر نوع ـ افزون بر فقر و نابرابری ، آلودگی محیط‌زیست را نیر افزایش می‌دهد .

کاهش فقر ، نه تنها مستلزم رشد اقتصادی مبتنی بر پژوهش ، بلکه نیازمند وجود معیارهایی برای کاهش اختلافهای موجود است که از آن جمله می‌توان به ضرورت وجود موارد زیر اشاره کرد :

ـ سیاست آشکار و مدیریت نیرومند بر امور مربوط به کودکان

ـ دولت خوب ( کارآمد )

ـ اهرمهای اقتصادی خردمندانه

ـ سرمایه‌گزاری کافی در خدمات اجتماعی زیربنایی

ـ مدیریت سالم بر محیط‌زیست

کشورهای در حال توسعة جهان در شرایطی خواهان رشد شتابان اقتصادی هستند که محیط‌زیست آنها در حال تخریب و انهدام است . دستیابی به توسعة پایدار در این کشورها بیش از هر چیز نیازمند هماهنگی و همبستگی سیاستهای اقتصادی با ویژگیهای زیست‌محیطی است .

منبع :  

                                            Children in The New Millennium , UNEP , WHO